Η ΔΟΥΛΕΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ ΣΥΝΕΠΕΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΘΡΗΣΚΕΙΑΣ

Η ΔΟΥΛΕΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ ΘΕΩΡΟΥΤΑΝ ΘΕΟΣΤΑΛΤΗ.

Παιδί δούλος στην αρχαία Ελλάδα
Πηγή Εικόνας

ΟΙ ΟΛΕΘΡΙΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΘΡΗΣΚΕΙΑΣ ΣΤΗ ΖΩΗ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ.

(Απόσπασμα) Λάμπρου Σκόντζου Θεολόγου Καθηγητού

Η δουλεία

Η δουλεία ήταν ο πιο απάνθρωπος θεσμός στον αρχαίο κόσμο, ο οποίος καταρράκωνε κυριολεκτικά την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και δημιουργούσε αφάνταστη κοινωνική δυστυχία. Η αρχαία Ελλάδα δεν εξαιρούνταν από αυτή την κατάσταση. 

Δεν υπάρχει αμφιβολία πως η αρχαία θρησκεία ευθύνονταν κατά κύριο λόγο για τη διατήρηση του επαίσχυντου και απαράδεκτου θεσμού της δουλείας κι αυτό διότι αυτή θεωρούταν … θεόσταλτη! Πιστευόταν πως οι θεοί έπλασαν την διαφορετική φύση των δούλων από εκείνη των ελευθέρων ανθρώπων! Όπως στην ψευτοκοινωνία των θεών υπήρχαν κατώτερα όντα, άβουλοι θεράποντες αυτών, έτσι έπρεπε να γίνεται και στην ανθρώπινη κοινωνία. Οι «ελεύθεροι» πρέπει να υπηρετούνται από τους δούλους! 

Αυτός ο ίδιος ο Αριστοτέλης έγραψε για την φύση των δούλων το εξής απαράδεκτο, που δεν τιμά διόλου την αρχαία Ελλάδα:

«Φύσει τινές, οι μεν ελεύθεροι, οι μεν δούλοι, οις και συμφέρει το δουλεύειν και δίκαιον εστί…» (Πολιτ.Ι.Β,11) και «Ο δούλος κτήμα τι έμψυχον, και ώσπερ όργανον προ οργάνων πας υπηρέτης» (Πολιτ.Α΄1253b)! 

Δεν πρέπει να ξεχνάμε άλλωστε ότι το μεγαλύτερο σκλαβοπάζαρο της αρχαίας Ελλάδος βρισκόταν στο «ιερό» του Απόλλωνα στη Δήλο. 

Η μεγαλύτερη αγοραπωλησία δούλων γινόταν στην ετήσια εορτή του Απόλλωνος (M. Nilsson, μνημ.έργο,σελ.272), αδιάψευστο δείγμα ότι η δουλεία είχε θρησκευτικές καταβολές!

Ο Ξενοφών μάλιστα μας διασώζει και την αξία τους: Κάποιοι γεροδεμένοι δούλοι έχουν αξία δύο μνων, κάποιοι ασθενικοί μισή μνα, κάποιοι πολλοί γεροδεμένοι έως και δέκα μνας (Απομν.Β΄,5,2)!

Στο σύνολό τους οι είλωτες και οι δούλοι της αρχαίας Ελλάδος ήταν κατακτημένοι προέλληνες!

«Οι Λάκωνες είλωτες είχον στερηθεί κατά το ήμισυ του ανθρωπισμού των εκ της μεταχειρίσεώς των ως κτηνών» (Άρνολντ Τόυμπη Σπουδή της Ιστορίας, μετ. Ν. Παπαρρόδου, Αθήναι 1962,σελ.181).

Προδωρικά η Σπάρτη ονομαζόταν Θεράπνη (Θουκ.Ι,18. Ισοκρ. Πανυγ.16. Στραβ. C481). 

Οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν τα ερείπια της, όπου βρήκαν έκδηλα τεκμήρια πυρπολήσεώς της από τους βάρβαρους εισβολείς Δωριείς. Οι αρχαίοι κάτοικοί της Λέλεγες, Κάδμιοι (Σπαρτοί) και Μινύες αμύνθηκαν γενναία, όμως στο τέλος κατακτήθηκαν. Όσοι γλίτωσαν από απάνθρωπες σφαγές των άγριων δωρικών στιφών αποτέλεσαν την δύσμοιρη τάξη των ειλώτων στη Λακωνική (ΜΕΕ,τομ.ΚΒ΄,σελ.200).

Ο θεσμός της δουλείας είναι ίσως το μεγαλύτερο στίγμα της ανθρώπινης ιστορίας. Επειδή δεν ζούμε, ως χριστιανοί, τη φοβερή αυτή κατάσταση, δεν μπορούμε και να την καταλάβουμε. 

Οι πιο δυστυχισμένοι άνθρωποι ήταν οι δούλοι. Τους ονόμαζαν περιφρονητικά δμώες, δρηστήρες, ανδράποδα, αμφίπολους και προερχόταν από αιχμαλώτους πολέμου, ή ξέπεφταν στην τάξη των δούλων κάποιοι από χρέη, πουλώντας τον εαυτό τους. 

Μια μεγάλη μερίδα δούλων πωλούνταν από συνανθρώπους τους για αδυναμία εξόφλησης χρεών. 

Ο κάθε φτωχός ήταν υποψήφιος δούλος! Αμφότεροι, κύριοι και ανδράποδα, φανατικοί λάτρεις του δωδεκαθέου!

Ούτε και απέναντι στη θρησκεία είχαν τα ίδια δικαιώματα οι δούλοι. 

Για παράδειγμα, απαγορευόταν η είσοδός τους στα «ιερά». Δε μπορούσαν να συμμετέχουν στην κοινή λατρεία με τους ελευθέρους, γι’ αυτό οργάνωναν δικές τους λατρευτικές τελετές. Στο ναό της Ινούς (Λευκοθέας) στη Χαιρώνια, απαγορευόταν αυστηρότατα ακόμα και η προσέγγιση των δούλων. Αναφέρεται πως στην Αιτωλία κάποια δούλη τόλμησε να μπει σε κάποιο ναό και την ξυλοκόπησαν δημόσια άγρια για παραδειγματισμό (Θ.Η.Ε.,τομ.6,στ.98)! 

Ο διακεκριμένος άγγλος μελετητής J.F.C. Fuller αναφέρει το εξής σημαντικό, το οποίο απηχεί την πραγματικότητα της αρχαίας Ελλάδος: 

Οι ελεύθεροι «πολίτες ζούσαν για τον πόλεμο, δεν είχαν χρόνο για ειρηνικές δραστηριότητες, οι οποίες αναθέτονταν σε δουλοπάροικους, δούλους και μέτοικους» (μνημ.έργ.σελ.23). 

Οι πραγματικοί δημιουργοί του αρχαίου πολιτισμού ήταν οι δούλοι, ή τουλάχιστον οι κύριοι παράγοντες, διότι οι ελεύθεροι ασχολούνταν με τον πόλεμο, δηλαδή την καταστροφή του πολιτισμού. Ας δει κάποιος την ιστορία των αδιάκοπων καταστροφικών πολέμων στην αρχαία Ελλάδα και τις φοβερές συνέπειές τους και ας βγάλει τα συμπεράσματά του… 

Η δουλεία δεν ήταν απλά έθος, αλλά επίσημος κρατικός θεσμός. 

Δούλους δεν είχαν μόνο οι ιδιώτες, αλλά και το κράτος διέθετε πλήθος άμισθων δούλων για τις βαριές και εξουθενωτικές εργασίες. Έστω για παράδειγμα οι είλωτες της Σπάρτης, οι πενέστες της Θεσσαλίας και οι αφαμιώτες της Κρήτης. Πρώτοι που έκαμαν εμπόριο δούλων ήταν το «κράτος» της Χίου (Αθήναιος Δειπν.ΣΤ΄). 

Στη Θράκη, αναφέρει ο Ηρόδοτος, υπήρχε ο κρατικός θεσμός της πώλησης των τέκνων σε ξένους ως δούλων (Ηροδ.ΣΤ΄,6)! 

Ο Ξενοφών αναφέρει πως«παν πρόσωπον αιχμαλωτιζόμενον εν πολέμω περιήρχετο εις την ιδιοκτησίαν του νικητού» (Ξενοφ.Κ’ Παιδ.Ζ΄,5,73)!.

Ο δούλος που γεννιόταν στο σπίτι του κυρίου των δούλων γονέων του ονομαζόταν οικότριψ. Αυτός που προερχόταν από αγοραπωλησία, οικέτης. Αν και οι δύο γονείς του ήταν δούλοι τότε καλούνταν αμφίδουλος (ΜΕΕ,τομ.Θ΄σελ.513)! 

Για να καταλάβει κάποιος το μέγεθος της δουλείας στην αρχαία Ελλάδα φτάνει να έχει υπόψη του την απογραφή των Αθηναίων που έκαμε ο Δημήτριος ο Φαληρεύς το 309 π.Χ..

Ελεύθεροι πολίτες: 21.000, ξένοι: 10.000, δούλοι: 400.000 (ΜΕΕ,τομ.Θ΄,σελ.121)! 

Ο Θουκυδίδης (ΙΙΙ,40) αναφέρει πως στη Σπάρτη τον 5ο αιώνα υπήρχαν 40.000 ελεύθεροι και 170.000 είλωτες!

Η Κόρινθος είχε 450.000 δούλους και η Αίγινα 570.000!

Οι δούλοι υπερέβαιναν λοιπόν κατά πολύ τους ελευθέρους πολίτες των πόλεων (H.G.Wells,όπου ανωτ.σελ.225), η δε μεταχείρισή τους, αν και κάπως καλλίτερη από άλλους λαούς, ήταν απαράδεκτη, σχεδόν κτηνώδης!

Αναφέρεται πως «Στον τύμβο πάνω στους λακκοειδείς τάφους των Μυκηνών βρέθηκαν κόκαλα θυσιαζομένων δούλων που είχαν αναγκασθεί να συνοδεύσουν τους αφέντες τους στο θάνατο» 

(M. Nilsson,όπου ανωτ.σελ.112).

Στη μάχη του Μαραθώνα (390 π.Χ.) μαζί με τους ελευθέρους στρατιώτες πολέμησαν γενναία και έπεσαν ηρωικώς και πάρα πολλοί δούλοι. Μάλιστα οι ατυχείς εκείνοι πολεμιστές χρησιμοποιούνταν ως προκάλυμμα και εμπροσθοφυλακή στη μεγάλη μάχη, διότι η ζωή τους ήταν φτηνή και γι’ αυτό σκοτώθηκαν σχεδόν όλοι. Όμως μετά τη νίκη οι «δημοκράτες» Αθηναίοι απαξίωσαν να αναφέρουν ούτε τα ονόματά τους, όπως έκαμαν για τους ελευθέρους. Ούτε καν τον αριθμό των ηρωικώς πεσόντων δούλων δεν ανέφεραν (MΕΕ,τομ.ΙΣΤ΄,σελ.661)! 

Αυτή ήταν η θέση τους στην αρχαιοελληνική κοινωνία! Αξίζει να αναφέρουμε και την περίπτωση των Θεσσαλών. Το θεσσαλικό κράτος«ήταν ένα ισχυρό στρατοκρατικό κράτος με αριστοκρατική διακυβέρνηση, η οποία είχε κάνει το λαό δούλους, τους ονομαζόμενους Πενέστας» 

(Botsford & Robinson,μνημ.έργο,σελ.64)!

Υπήρχε στις πόλεις ο θεσμός των δημόκοινων. 

Αυτοί είχαν ως αρμοδιότητα από την πολιτεία να ανακρίνουν τους δούλους είτε ως ενόχους, είτε ως μάρτυρες χρησιμοποιώντας φρικτά βασανιστήρια (μαστιγώσεις, στρεβλώσεις, κλπ.). Μόνο κάτω από απάνθρωπα βασανιστήρια γινόταν δεκτή η μαρτυρία των δούλων. Ο κύριος του δούλου έδινε την άδεια στους δημόκοινους να τον μεταχειριστούν όπως ήθελαν και να εφαρμόσουν όποιο τρόπο βασανισμού επιθυμούσαν. 

Ο βασανισμός των δούλων μαρτύρων γινόταν ενώπιον των δικαστών (Αντιφ.Χορευτ.777)! 

Οι είλωτες στη Σπάρτη ήταν οι πανάρχαιοι κάτοικοι της Λακωνικής που υποδούλωσαν οι Δωριείς και ζούσαν σαν τα ζώα, χωρίς στοιχειώδη δικαιώματα. 

Είλωτες είχαν κάνει οι Σπαρτιάτες και τους (ομοθρήσκους και συνέλληνές τους) Μεσσηνίους μετά την κατάκτησή τους κατά τους άγριους μεσσηνιακούς πολέμους. Ο ποιητής Τυρταίος τους χαρακτηρίζει σε ένα από τα πολεμικά του εμβατήρια «ώσπερ όνοι μεγάλοι άχθεσι τειρόμενοι»! 

Πέρα από την απελπιστικά καταπιεστική ζωή που ζούσαν οι είλωτες είχαν να αντιμετωπίσουν και τον δολοφονικό και επαίσχυντο θεσμό της «κρυπτείας». 

Σύμφωνα με θεσμοθετημένη πρακτική των Σπαρτιατών μια ομάδα ελευθέρων πολιτών είχε ως αποστολή να παρακολουθεί τους είλωτες και όταν διαπίστωναν ασυνήθιστη στάση κάποιου από τους άμοιρους και βασανισμένους εκείνους ανθρώπους τον σκότωναν πάραυτα, χωρίς καμιά διαδικασία! 

«Για να μπορεί ένα μέλος της κρυπτείας να σκοτώσει κάποιον επικίνδυνο είλωτα χωρίς να θεωρείται ένοχος φόνου, οι έφοροι συνήθιζαν κάθε χρόνο, τότε που έπαιρναν το αξίωμα, να κηρύσσουν πόλεμο εναντίον των ειλώτων» (Botsford & Robinson, μνημ.έργο,σελ.51)!

Αξίζει να δούμε πως ο μεγάλος εθνικός μας ιστορικός Κ. Παπαρηγόπουλος ιστορεί τον επαίσχυντο θεσμό της «κρυπτείας»: 

«Εξέπεμπον εις την Λακωνικήν νέους τινάς επιτηδείους Σπαρτιάτας, οίτινες έχοντες ξιφίδια περιεφέροντο καθ’ όλην την χώραν φονεύοντας δια νυχτός τους ρωμαλαιοτάτους και επικινδυνωτάτους είλωτας. Η τοιαύτη κατά των ειλώτων επιδρομή ελέγετο κρυπτεία… η δολοφονία χιλιάδων ειλώτων είναι αδιαμφησβήτητος» (Ιστορ.τομ.Β΄σελ.89).

Κρυφή στρατιωτική σπαρτιατική άσκηση και επιχείρηση εξόντωσης των ρωμαλέων ειλώτων. 

Όπως σημειώνει ο αείμνηστος διακεκριμένος εκπαιδευτικός και ερευνητής Γ. Κασσαβέτας:

«Σύμφωνα με τον Πλούταρχο οι νέοι Σπαρτιάτες οι αποτελούντες το κρυπτείον, κρυπτόμενοι την ημέραν, παραφύλαττον την νύκτα παρά τας οδούς και εφόνευον τους είλωτας, εκείνους οι οποίοι έπιπτον εις χείρας των, ενίοτε μάλιστα διατρέχοντες κρυφίως την χώραν εδολοφόνουν τους ρωμαλεοτάτους εκ των ειλώτων, κατ’ εντολήν των αρχόντων της Σπάρτης… κατά τας επιθέσεις εκείνας αφ’ ενός μεν συνήθιζον ούτοι εις την χύσιν ανθρωπίνου αίματος, αφ’ ετέρου δε ανέπτυσσον την προσωπικότητά των και εμυούντο εις τους δόλους… μόλις αναλάμβανον τα καθήκοντά των οι έφοροι της Σπάρτης εθεώρουν ως το πρώτον έργον των την κήρυξιν πολέμου κατά των ειλώτων. Δια της κρυπτείας οι νέοι αποκτούσαν την πολιτικήν των ισότητα» (ΜΕΕ,τομ.ΙΕ΄,σελ.287).

Ο Πλούταρχος χαρακτήριζε τη Σπάρτη ως την καλλίτερη πόλη για τους ελευθέρους και την αθλιότερη για τους δούλους (ΜΕΕ,τομ.Θ΄,σελ.513). 

Αυτοί ήταν οι «πολιτισμένοι» λάτρεις της αρχαίας θρησκείας. Ουδεμία διαμαρτυρία για τη δουλεία ακούστηκε ποτέ στην αρχαία Ελλάδα από το ιερατείο. Ουδεμία! 

Στη Σικελία υπήρχε πολυπληθής τάξη δούλων οι Καλλικύριοι, πρώην γαιοκτήμονες, οι οποίοι έγιναν δούλοι από τους αποίκους Κορινθίους. Το 485 έκαμαν ηρωική εξέγερση. Ο Ηρόδοτος τους ονομάζει Κιλλύριους ή Κιλλυκύριους (Ηρ.Ζ΄155). 

Οι μονομάχοι ανήκαν σε ιδιώτη επιχειρηματία, τον επιστάτη μονομάχων, ο οποίος σύναζε και γύμναζε τους μονομάχους και κατόπιν τους πωλούσε ή τους νοίκιαζε για δημόσια θεάματα. Συνήθως αυτοί ήταν πελάτες πειρατών (ΜΕΕ,τομ.ΙΑ΄,σελ.420).

Το μέγεθος του προβλήματος της δουλείας φανερώνει η μεγάλη εξέγερση των δούλων της Σικελίας υπό τον Εύνουν το 139 π.Χ. 

Σύμφωνα με το Διόδωρο το Σικελιώτη (ΛΔ΄κεφ.) ο γενναίος δούλος Εύνους ξεσήκωσε 6000 δούλους των σικελικών πόλεων. Οι στασιαστές είχαν τέτοιο μίσος εναντίον των κυρίων τους ώστε διέπραξαν φρικαλέα εγκλήματα. Ο Ρωμαίος στρατηγός τους απώθησε και τους εγκλώβισε στην πόλη Ταυρομένιο, όπου τους άφησε να πεθάνουν από την πείνα. Εκεί διαδραματίστηκαν σκηνές απερίγραπτης φρίκης. Οι γονείς δούλοι έφαγαν τα παιδιά τους και κατόπιν οι άνδρες τις συζύγους τους και στο τέλος αλληλοφαγώθηκαν μεταξύ τους!

Αυτή ήταν δυστυχώς η μοίρα των δούλων στην αρχαιότητα! (ΜΕΕ,τομ.ΙΑ΄σελ.754).

Πηγή