ΟΙ ΟΛΥΜΠΙΟΙ ΘΕΟΙ ΗΤΑΝ ΑΡΓΟΙ ΛΙΘΟΙ. ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

Οι Ολύμπιοι θεοί ήταν ΑΡΓΟΙ ΛΙΘΟΙ δηλαδή, ακατέργαστες πέτρες!

Ακατέργαστους λίθους λάτρευαν οι αρχαίοι. Χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιου λίθου είναι ο λίθος, ονομαζόμενος Ζεύς Καππώτας.

Οι ιεροί λίθοι της αρχαιότητας.

Δια του ονόματος τούτου χαρακτηρίζονταν υπό των αρχαίων λίθοι ουδεμία παρουσιάζοντες ανθρώπινη μορφή, αλλά εν’ τούτοις σημαίνοντες ορισμένη θεότητα, δαίμονα ή ήρωα. Αρχικά οι ιεροί αυτοί λίθοι ήταν σύμφωνα με το όνομά τους εντελώς ανεπεξέργαστοι, αλλά αργότερα επικράτησε η συνήθεια να διαμορφώνονται εις απλά γεωμετρικά σχήματα, ως το του κώνου, της πυραμίδος, του κίονα κ.τ.λ. 

Διδακτικό ως προς τούτο είναι το χωρίο του Παυσανία εν VII, 22, 4, όπου προκειμένου περί της αγοράς των Φαρών της Αχαΐας αναφέρεται ότι υπήρχαν εμπεπηγμένοι εις το έδαφος τριάκοντα τετράγωνοι λίθοι, δηλώνοντας ο καθείς ορισμένη θεότητα. Παρά πάντως την απλή επεξεργασία τους ο περιηγητής καλεί και τούτους αργούς λίθους.

Η λατρεία των αργών λίθων είναι παμπάλαια και παγκόσμια. Ουχ ήττον και κατά την ύστερη εποχή του Παυσανία πολυάριθμοι ήσαν εις τους διάφορους ελληνικούς τόπους οι μεγάλως τιμώμενοι ιεροί αυτοί λίθοι. Πόθεν επήγασε η λατρεία αυτή των τυχαίων άμορφων λίθων δεν είμαστε πάντοτε εις θέση να κρίνουμε, διότι είναι αδύνατον να παρακολουθήσουμε, μάλιστα εις τις λεπτομέρειες, την ψυχολογία του πρωτόγονου ανθρώπου. Αλλά είναι εύκολο να εννοήσουμε, πόθεν προσέλαβαν την θεία ιδιότητα μερικοί εκ των αργών λίθων. 

Παρά το Γύθειον λατρεύονταν ευμεγεθής λίθος, ονομαζόμενος Ζεύς Καππώτας (Παυσ. ΙΙΙ, 22,1), όστις κατά την δωρική διάλεκτο εσήμαινε τον εκ του ουρανού καταπεσόντα Δία. 

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι πρόκειται περί αερολίθου πραγματικού ή υποθετικού, του οποίου η θεία καταγωγή και η ιδιότητα ήταν πρόδηλος. 

Επίσης φανερό είναι, πως ο Ζεύς Κεραυνός λατρεύονταν ως λίθος μικρός, επειδή κατά την παγκόσμια λαϊκή αντίληψη τον κεραυνό αποτελούσε λίθινο σωμάτιο εξακοντιζόμενο εκ του ουρανού (πρβλ. σημερινό αστραπόβολο ή αστροπελέκι). Προς τούτοις αν κρίνουμε εκ του σήμερον ως θαυματουργών θεωρούμενων μικρών πολύτιμων λίθων, ως είναι η λεγόμενη γαλόπετρα, λευκός όνυξ, και ο ματοστάτης, ερυθρωπός όνυξ ή αμέθυστος, εννοούμε γενικώς, ότι και οι παλαιοί θα είχαν παρόμοιους λόγους εκ του ιδιαίτερου αυτών πνευματικού κόσμου, ώστε να πιστεύουν εκάστοτε εις την θεία ιδιότητα και φύση των λίθων.

Η λατρεία των αργών λίθων δεν περιορίζεται εις την ελληνική αρχαιότητα. εις την Αίγυπτο ο μέγας ηλιακός θεός Reh λατρεύονταν ως οβελίσκος. Κατά την σημιτική ανατολή ήσαν συνηθέστατοι. 

Μάλιστα το σημητικό όνομα Bet-El του ιερού λίθου, σήμαινε οἷκον θεοῦ, ήταν τόσο διαδεδομένος, ώστε παραλήφθηκε και από τους Έλληνες ως βαίτυλος. 

Και εξ Ευρώπης έχουμε αργούς λίθους εκ της παλαιάς μεγαλιθικής λεγόμενης εποχής, ως είναι οι πελώριοι όρθιοι λίθοι της Bretagne της Γαλλίας, οι λεγόμενοι Menhirs.

Ανά την Ελλάδα αναφέρονται πολυάριθμοι τοιούτοι λίθοι, προ πάντων από τον Παυσανία. 

- Κατά τον Ορχομενό της Βοιωτίας π.χ λατρεύονταν οι Χάριτες ως τρεις αυτοφυείς πέτρες. Εις τις Θεσπιές η μάλιστα τιμώμενη εικόνα του Έρωτα ήταν τοιούτος αργός λίθος. 

- Στον Υηττό της Βοιωτίας ο Ηρακλής τιμώνταν εντός του ναού ως άμορφος λίθος. 

- Εις τον Κύζικο στηλὶς τριήρης, δηλαδή τριπλή , δήλωνε τις τρεις Χάριτες. 

- Στην Σικυώνα, τον Δία Μειλίχιον παρίστανε απλή πυραμίδα, την δε Ἀρτέμιδα Πατρώαν στύλος. 

- Εις τα Μέγαρα τον Ἀπόλλωνα Καρινὸν τιμούσαν σε σχήμα «πυραμίδος οὐ μεγάλης» (Παυσ. Ι 44,2). 

- Ο Απόλλων ως Ἀγυιεὺς εικονίζονταν πολλαχού ως κίονας λήγοντας άνω εις οξύ, όπως τούτο παρατηρείται επί νομισμάτων των Μεγάρων, του Βυζαντίου, της Αμβρακίας και πολλών άλλων Ηπειρωτικών πόλεων. 

Στο Μουσείο της Κέρκυρας διατηρείται απαραγνώριστος ούτος Απόλλων Αγυιεύς, ως προ ολίγου υπέδειξα. 

- Αλλά οι πολυαριθμότεροι διατηρούμενοι αργοί λίθοι υπάρχουν στο Μουσείο της Τεγέας, προερχόμενοι εκ της περιοχής της πόλεως και εκ του Παλλαντίου και Μαντινείας. Είναι μικροί τετράγωνοι στυλίσκοι κοσμούμενοι άνω δι’ απλής πυραμίδας. Επιγραφές επ’ αυτών ως Διός Στορπάω, Διὸς Πασίω, Ἄρτεμις, Δρίμων Ἀγαθός, Ἤρως, αίρουσι πάσα αμφιβολία. Επί της παρατιθεμένης εικόνας παριστάνονται κατά τον αυτό τρόπο επί μίας μαρμάρινης πλάκας οι τρεις Νύμφες, ως το όνομα Νυμφᾶν φανερώνει.

ΟΙ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΤΟΥ ΠΑΥΣΑΝΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΛΑΤΡΕΙΑ ΤΩΝ ΑΡΓΩΝ ΛΙΘΩΝ.

Παυσανία, Βοιωτικά (9), 24, 3: «Στην Ύηττο υπάρχει ναός του Ηρακλή, από τον οποίο άρρωστοι είναι δυνατόν να βρουν γιατρειά· η λατρευτική του εικόνα δεν είναι άγαλμα καλλιτεχνικό, αλλά λίθος αργός, όπως συνηθίζονταν τον παλιό καιρό».

Παυσανία, Βοιωτικά (9), 27, 1: «Οι Θεσπιείς τιμούν ανέκαθεν πιο πολύ απ’ όλους τους θεούς τον Έρωτα και έχουν άγαλμά του παλαιότατο, ένα αλάξευτο λίθο».

Παυσανία, Βοιωτικά (9), 38, 1-2: «Τιμούν [οι κάτοικοι του Ορχομενού] ιδιαίτερα τους λίθους, οι οποίοι, κατά την παράδοση, είχαν πέσει από τον ουρανό».

Παυσανία, Αχαϊκά (7), 22, 4: «[στις Φαρές] πολύ κοντά στο άγαλμα είναι στημένοι λίθοι τετράγωνοι, περί τους τριάντα, που οι Φαρείς τούς λατρεύουν δίνοντας σε καθένα το όνομα κάποιου θεού· στα παλιότερα χρόνια όλοι οι Έλληνες απέδιδαν θεϊκές τιμές σε αλάξευτους λίθους, οι οποίοι είχαν τη θέση των αγαλμάτων».

Παυσανία, Λακωνικά (3), 22, 1: «Από το Γύθειο απέχει τρία περίπου στάδια ένας άμορφος λίθος, πάνω στον οποίο λένε πως κάθισε ο Ορέστης και θεραπεύτηκε από τη μανία· γι’ αυτό ο λίθος ονομάστηκε Ζεύς καππώτας στη δωρική διάλεκτο».

Παυσανία, Αρκαδικά (8), 42, 4: «Το άγαλμα [της Δήμητρας] λένε πως είχε την εξής μορφή: η θεά παριστάνονταν σα μια γυναίκα καθισμένη σε βράχο, η οποία όμως είχε κεφάλι και κόμη αλόγου».

Παυσανία, Αττικά (1), 44, 2: «Μέσα στο παλαιό γυμνάσιο κοντά στις πύλες που λέγονται Νυμφάδες, υπάρχει λίθος σε σχήμα πυραμίδας, όχι μεγάλης. Τον λίθο αυτόν τον ονομάζουν Απόλλωνα καρινόν»

Βιβλιογραφία

1. Lexicon Daremberg-Saglio εν. λ. Argoi lithoi

2. Κ. Α. Ρωμαίου, Αρκαδικαί Ερμαί εν. Αρχ. Εφημ. 1911, σελ. 149-159

Πηγή: Κ. Α. Ρωμαίος, Καθηγητής της Αρχαιολογίας εις το Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης, Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, τόμος Ε΄, σελ. 376

«Οι παραστάσεις της θεάς [Μεγάλης Θεάς - Αφροδίτης στην Κύπρο] -λέει ο κ. Ράπτου (1) - δεν ήταν ανθρωπόμορφες, αλλά σύμβολό της ήταν ένας κωνικός λίθος που τον έχουμε βρει...

Πηγή: Ένθετο της Ελευθεροτυπίας, Γέω

Σημειώσεις

1. Δρ. Στάθης Ράπτου, διδάκτωρ του Πανεπιστημίου της Λιόν, αρχαιολογικός λειτουργός Πάφου και υπεύθυνος των ανασκαφών στην περιοχή

Πηγή