ΣΑΡΑΠΙΣ. Ο εκ του μηδενός γενόμενος θεός των Πτολεμαίων

Σάραπις. Ένας υπέρ θεός που "κατέβασε" η φαντασία του Πτολεμαίου Α΄. 

Σάραπις. Ένας νέος θεός, δημιούργημα των Πτολεμαίων, που επιβλήθηκε στις άλλες εθνότητες. 

Οι εκ του μηδενός γενόμενοι θεοί.

Το άρθρο καταδεικνύει τον τρόπο με τον οποίο μπορούσε στην αρχαιότητα να δημιουργηθεί εκ του μηδενός ένας θεός ο οποίος περιέκλειε εις αυτόν στοιχεία δανεισμένα από άλλους θεούς και η όλη διαδικασία να μην προξενεί στον λαό καμιά απορία ή αντιδράσεις. Βέβαια αυτό μπορεί να δηλώνει πως τους αρχαίους δεν τους ενδιέφεραν τα πρόσωπα (π.χ. Αθηνά, Ποσειδώνας) αλλά οι ιδιότητες των θεοτήτων. 

Διότι οι θεοί τους δεν έχουν ιστορική υπόσταση. Εδώ επίσης θα φανεί το εξής σημαντικότερο: ότι οι μύθοι δεν γεννάνε τους θεούς. Οι θεοί γεννάνε τους μύθους. 

Η αρχαία θρησκεία των Ελλήνων της κλασσικής περιόδου είναι άρρηκτα συνυφασμένη με την κοινωνική ζωή της πόλης - κράτος, αλλά η παρακμή αυτής της πόλης - κράτους και οι βαθιές πολιτικές αλλαγές της πολιτικής που έγιναν τον 6ο π.Χ. αιώνα είχαν επηρεάσει αρκετά τις βάσεις αυτού του τύπου θρησκευτικότητας σπρώχνοντας τον άνθρωπο να έρθει σε μια πιο στενή επαφή με το Θεό. Καταλαβαίνει κανείς πως η μαγεία, οι μυστηριακές λατρείες και ο κόσμος των ιερομάντεων ασκούσαν μια πολύ δυνατή επίδραση στους πληθυσμούς της ανατολικής μεσογείου. 

Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η είσοδος στην αρχαία ελληνική λατρεία των Ορφικών και Διονυσιακών μυστηρίων που είναι καθαρά ανατολικής προελεύσεως.

Όταν πλέον η πολιτική θα επιτρέψει τις οποιεσδήποτε επιρροές θα υπάρξει μια ασταμάτητη σύνθεση, εξάπλωση, περιπλοκή ως ακόμη και αντικατάσταση αρχαιότατων και νεότερων λατρειών, οι οποίες θα δημιουργήσουν αυτό τον χαρακτήρα της ελληνιστικής περιόδου όπου θα θριαμβεύσουν μυστικιστικές και ανορθολογικές λατρείες που θα βαίνουν διαρκώς πολυπλοκότερες και από την άλλη πλευρά θα δημιουργήσουν ένα λεπτότατο σχετικισμό που έρχεται σε αντίθεση με την αναχρονιστική και ανορθολογική θρησκεία.

Η Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, γεννήτωρ του θεού Σάραπι.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα των παραπάνω αποτελεί η πόλη της Αλεξάνδρειας της Αιγύπτου στα Ελληνιστικά χρόνια. Σε στρατηγική και οικονομική άριστη θέση αποτέλεσε σταυροδρόμι και σημείο εμπορικής και πνευματικής ανταλλαγής της μεσογείου με την Ερυθρά θάλασσα και του Μικρασιατικού κόσμου. Σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα δημιουργήθηκε στην πόλη ένα ζωηρό μείγμα πολιτισμού και θρησκειών.

1. Ελίτ : Μακεδόνες και Έλληνες

2. Αιγύπτιοι αυτόχθονες (αργότερα θα απομονωθούν από τους Πτολεμαίους παραμένοντας μια τυπικά ελληνική πόλη)

3. Άλλες εθνότητες : Πέρσες, Εβραίοι, Σύριοι, Φοίνικες, Ινδοί (φέρνοντας μαζί τους τα ήθη τα έθιμα και την γλώσσα τους)

Σε αυτό το έφορο έδαφος η γλώσσα και τα έθιμα άρχισαν να αναμειγνύονται. Ενώ όμως οι ανατολικοί λαοί καταφέρνουν πάνω - κάτω να διατηρήσουν με κάποιο ζήλο μια κάπως εθνική ταυτότητα αντιθέτως οι Έλληνες φτάνοντας σε μια σημαντική καμπή του πολιτισμού τους και στην πτώση των ιδανικών που αυτός δημιούργησε, απευθύνθηκαν στα άλλα εξωτικά έθιμα, πιστεύω και συνήθειες ψάχνοντας σε όλα αυτά μια εναλλακτική λύση. Σίγουροι όμως της ανωτερότητας τους, δεν τα δέχονταν παθητικά αλλά τα ενσωμάτωναν αφού πρώτα τα επεξεργάζονταν.

Είπεν Πτολεμαίος: "και το όνομα αυτού, ΘΕΟΣ ΣΑΡΑΠΙΣ"

Κοιτώντας αυτό το παράθυρο της απόλυτης εισόδου στις νέες επιρροές μπορεί κανείς να καταλάβει πως ο Πτολεμαίος Α΄ προσπάθησε να ενώσει τους Έλληνες - Μακεδόνες και τους Αιγυπτίους σε ένα κοινό θρησκευτικό έδαφος, εισάγοντας την λατρεία του Θεού Σάραπι το 280 π.Χ. Αν και παρουσιάστηκε σαν μια μορφή του θεού Όσιρη, αυτός είναι τόσο μακριά από τον Αιγυπτιακό Όσιρη όσο μακριά είναι και από τον κλασσικό Δία από τον οποίο πήρε την μορφή. 

Ο Πτολεμαίος στην μορφή της νέας θεότητας συνόψισε τις κυριότερες θεότητες του Ελληνικού και Αιγυπτιακού πανθέου. Προς τιμή του νέου θεού ιδρύθηκε ναός, το Σαραπείο. 

Στην λατρεία του θεού αυτού αφομοιώθηκε ο Πλούτωνας, ο Άμμωνας, ο Δίας, ο Ποσειδώνας, ο Βάκχος, ο Νείλος και ο Ασκληπιός. Ο πανθεϊσμός αυτός στο πρόσωπο του νέου θεού απεικονίζεται σε ρωμαϊκά νομίσματα που κόπηκαν στην Αλεξάνδρεια και στα οποία φαίνεται ο Σάραπις που έχει στο κεφάλι του το καλάθι της Δήμητρας, το κέρας του Άμμωνος, τις ακτίνες του Ήλιου, την οφιούχο ράβδο του Ασκληπιού και από πίσω την τρίαινα του Ποσειδώνα και το κέρας της αφθονίας του Νείλου. 

Ο Μακρόβιος που περιγράφει την παράσταση λέει ότι παρουσιάζει γλυκύτητα με το μυστήριο. Αγάλματα του θεού και νομίσματα υπάρχουν πάρα πολλά. 

Η τέλεια επιβολή του θεού αυτού έδωσε αφορμή στην διάπλαση μυθικών παραδόσεων περί της αρχικής του καταγωγής.

Ο θεός Σάραπις μπορεί να χαρακτηριστεί σαν πραγματικό σύμβολο του νέου Ελληνιστικού κόσμου που γεννιέται από την διάλυση της αυτοκρατορίας του Μ. Αλεξάνδρου. Αυτός ο τελευταίος έφερε τον ελληνισμό σε επαφή με τους «βάρβαρους». 

Φτάνοντας με τα στρατεύματά του στην άκρη του γνωστού τότε κόσμου όπως η Ινδία ανάγκασε τους άνδρες του να έρθουν σε επαφή με άλλους πολιτισμούς και να παρατηρήσουν άλλους ανθρώπους τόσο διαφορετικούς αλλά και τόσο όμοιους μεγαλώνοντας τον ορίζοντα της Ελληνικής Οικουμένης πολύ μακρύτερα από τα ελληνικά «σύνορα» μέχρι εκεί που πλέον οι άνθρωποι δεν θεωρούνται πλέον βάρβαροι αλλά άνθρωποι. 

Ο ελληνιστικός πολιτισμός απορρόφησε τα χαρακτηριστικά των άλλων πολιτισμών δίνοντάς τους μια ιδιαίτερη βαρύτητα στην ένωση που δημιουργήθηκε και που δεν είναι ούτε «ελληνική» ούτε «βάρβαρη» αλλά «κοινή».

Πηγή